Chang 76-gipa Republic Day-ko maniani salo Skotong Minister-ni agangipa kattarang
Tura, Jan 26,2025: A·dokni Skotong Minister Conrad K.Sangma chang 76-gipa Republic Day-o ‘SWARNIM BHARAT: Virasat aur Vikas’-ko an∙ching maniengon, a∙doko songdongenggiparang sakantina namgipa skaniko on∙angaha.
“Ia an∙senggipa salo an∙ching Niamni Ja∙pangko-ko tarigipa mandeko gisik ra∙angna. An∙chingni a∙songko dilgiparang, Mahatma Gandhi, Jawaharlal Nehru, Dr. BR. Ambedkar, Sardar Vallabhai Patel aro Netaji Subhash Chandra Bose aro an∙ching A∙dokni dilgiparang, U Tirot Sing, U Kiang Nangbah aro Pa Togan N. Sangma-ko gisik ra∙angna. Ia salo an∙chingna chel∙chakaniko on∙gipa Armed Forces, Paramilitary Forces aro Meghalaya Police Force-rangko uamangni on∙kange kam ka∙anina salam ka∙ani aro mande ra·beani ong·a” ine Sangma aganangaha.
Batanggimin bilsio a∙doko so∙sojengjeng ong∙anirang dongja aro tom∙tomaniko nikna man∙aha. 2023-2024 bilsio minggittam gital Criminal Laws-rangko 2024 bilsini July 1 tariko a∙bachengataha aro ia Criminal Laws-rangara Bharatiya Nagrik Suraksha Sanhita (BNSS), Bharatiya Nyaya Sanhita (BNS) aro Bharatiya Sakshya Adhinyam (BSA) ong∙a. Indiba, Autonomous District Council Court-rangde, Sixth Schedule-ni ning∙o dongiminrang gita kamrangko ka∙angkuaigen. Ia gitalgipa niamrangara dosi dakgiparangna sastiko on∙anio technology aro forensics-ko jakkalanio mongsonggipa ong∙e donaha. Iano pangchakenba, A∙dokni Sorkariara Shilong-ni Forensic Lab-ko Directorate of Forensic Sciences dake ra∙doataha aro a∙ja ge∙prakon Mobile Forensic Unit-rangko kulina ra∙chakmanaha. Unbaksana, Director aro Assistant Public Prosecutor-rangko kamo rimnapani ja∙mano Directorate of Prosecution kam ka∙na a∙bachengengaha.
A∙dokni GDP-ko gadang gni bariatachi, A∙dok Sorkariara Meghalaya-ko 2028 bilsio 10 US billion dollar economy-ko ong∙atna miksongenga. Chinga ia miksonganiko chu∙sokatna miksonggipa sector-rango raken kamrangko ka∙e, ja∙ku de∙anirangko dakan baksa investment ka∙anirangko didienga. A∙dokni GDP FY15-o tangka gong 23,235 oni FY24-o tangka gong 53,057 ona baridapangaha. Mongsonggipa bakrang jekai rama-sorokrang, housing, chi, bijoli, tourism aro IT-ko tang∙dororoatna dakchakenga. Batanggimin bilsi bongao, a∙dok PMGSY-ni ning∙o 2,500 kmna bate rama sorokrangko tariaha. Dal∙dalgipa flight-rangko on∙chongatna man∙a gita sorkari Shillong Airport-ko dal∙dapatna kamrangko ka∙engaha.
Re∙a doaniko namdaproroatna aro a∙dokko tang∙dororoatna gita A∙dok Sorkari A∙dokni ramarangko namdapatna kamrangko ka∙enga. Batangimin bilsi gnio, a∙dok sorkari 568 km ong∙gipa rama-sorokko tariani kamrangna sanction ka∙manaha. Shillong Dawki Highway aro Tura Dalu ramao kamrang namen ong∙enga aro Pynursla Bypass-na gitalgipa alignment-na ra∙chakmanaha. Unbaksana, mongsonggipa project-rang jekai Shillong Western Bypass aro Mawlyngkung-oni Panchgram-ona high speed corridor-ni kamrang chu∙sokengaha.
Externally aided project-rangni gita a∙doko re∙a doaniko namroroatna 500 km rama sorokrangko tarie nirokaniko dakaha aro iarango man∙chapgiparangara Garobadha-Dalu rama, Pasyih-Garampani rama, Umling-Patharkhmah rama aro Umsning Jagir-road ong∙a. Road sector-o a∙dokni name dakanina Ma∙mong sorkari road sector-ko namdapatna gita tangka gong 2500 kror-rangko invest ka∙e Mega Project-na ra∙chakmanaha. Ia project-ni ning∙o 300 km-na bate wachi a∙rak somoirangko ra∙chakna man∙gipa namgipa double-lane ramarangko tarigen aro ian chingni ‘Mission 10’ ko chu∙sokatanio on∙gilpaaniko dakgen.
Sorkari an∙chingni jillarangko pangkame rakkina ja∙ku de·anirangko dakenga aro New Shillong Township-an ia re∙mikkanganiko mesokani ong∙a. Ia bilsini Meghalaya Day-o New Secretariat-na Mawdiangdiang-o pangchakani ro∙ongko songaha. Tang∙dororona dakchakgipa project-rang jekai Skills Hub, Unity Mall, New Shillong Water Supply Scheme aro kal∙susaanina pangchake kam ka∙anirangko a∙bachengatengaha. Administrative city, Mawdiangdiang aro Mawkhanu-o donggipa Knowledge city-ona re∙grik dogrikna gita Ummir song gita ramako tariaha. Shillong aro New Shillong baksa re∙grik dogrikaniko nambatatna gita ge·gittam gital ramarangko tariengaha. Mawkhanu-o donggipa Knowledge City-ko rikna chanchisamsoaniko dakengaha aro ia city-ara tourism, changa sapaniko skie ra∙ani aro educational hub-ni biap ong∙gen. Songjinmako chalaianio aro gari-gora re∙a doanio apchangket ong·aniko nirokanio bakrime kam ka∙na man∙a gita Shillong Integrated Command and Control Centre-ko a∙bachengate on∙aha. Ia Centre-o ge 328 camera-rang gnang aro ian jillao dingtang dingtang neng∙nikanirang aro rang∙gitik kam ka·na nanggiparangna name kam ka∙na gita dakchakgen.
Jabolrangko nama bewalo galna A∙dok nanga ja∙ku de∙anirangko dakenga aro indaken Marten-o lak 1 metric ton-ni jabolrangko aro Tura Rongkhon Songgitalo 15,000 metric ton jabolrangko galna gita man∙engaha. Re∙baenggipa bilsirango ia biaprangko rongtalgipa an∙senggipa biaprang ong∙atna chinga miksongenga. Jillarango mongsongbate Shillong-o apchangketgipa biaprangko naljokatna ja∙ku de∙anirangko dakengaha. Tura-ni Nazing Bajaro palbadingani biapko mija bilsio oprake on∙aha. Jowai-ni Iawmusiang bajaro ru∙utbea somoirangna donchipenggipa kamrangko a∙bachengpiltaiengaha. STEMS Shared School Bus iniative-ara chu∙sokgipa ong∙enga aro bol 30 gital busrangko ia bilsio dondapatengaha. Shillong, Tura aro Jowai-o donggipa biaprang aro junction-rangko taridapengaha.
A∙dokni chadamberangko tang∙dororoatna aro uamangna janggi tangani cholrangko on∙na gita sorkari private investment-rangko rimnapenga. Meghalaya State Investment Promotion & Facilitation Act, 2024 aro State Industrial Policy-ni gita gital industry-rango ong∙katatgipa non-managerial kamrango 90% kode a∙dokni songdonggiparangna miksonge donaha. Meghalaya Transfer of Land (Regulation) Act, 1971 aro Autonomous District Council-rangni dongimin niamrango pangchake gital Land bank-rangko bikotaha. An∙ching songdonggiparangni man·gnigipa bilrango maming nangchakeaniko ra∙bagija a∙dok sorkari dal∙roro churoroaniko ra∙bana miksongenga. An∙chingni dakbewal rikbewal, bebe ra∙anirangko an∙ching chel∙chake rakkina aro an∙chingni chadamberangna cholrangko ong∙katatna man∙gen.
A∙dok sorkari sakantinan dongchakani nokrangko on∙na miksonga. PMAY (G)-ko a∙bachengatchengaoni, A∙dok ia scheme-ni ning∙o da∙alona kingking ge 1.8 lak nokrangko rike on∙aha. Ia ge 1.8 lak nokrangoni, songadamrango ge 82,995 nokrangkode batanggimin bilsignion rike on∙aha. PMAY (U)-ni ning∙o ge 4554 sanction ka∙mangimin nokrangoni ge 3097 nokrangkode rika matchotaha.
A∙doko lak 6.5 songadam nokdangrangona tap-ni gita ringani chiko sokatna sorkari miksongenga. 2019 bilsio, Meghalaya-o ge 4,500-na komibaten functional tap connection-rangsan dongaiachim. Da∙alo, Jal Jeevan Mission-ni ning∙o rongtalgipa ringani chirangko ge 5.29 lak nokdangrangna sokatenga aro ian national average-na bate 81.4% mangni gita sokani aro chu∙sokaniko man∙aha. 2019 bilsini August aro 2024 bilsini December-ni gisepo A∙doko ge 270 tap connection-rangko salantion teke on∙aha. Bangki dongkuenggipa nokdangrangona tap-ni chirangko sokatna sorkari kamrangko ka∙enga.
Chotchanggija aro namgipa bijoliko sokatna gita sorkari kamrangko ka∙enga. 2024 bilsio, MeECL-ni batanggimin bilsi bongao power sector-ko nambatatna dingtang dingtang ja∙ku de∙anirangko dakanichi load shedding-rang dongjaha. Ia bilsioba chinga load shedding dongjana ka∙dongsoenga. Sorkari Aggregated Technical and Commercial Loss-rangko 32% oni 16% ona komiatna man∙aha. Power sector-ni bijoli man∙aniko baridapatna gita sorkari kamrangko ka∙enga aro iachin pilakni gitan dal∙roro churoroaniko ra∙bana dakchakaniko on∙gen.
A∙dokko dal∙roro churoroatna aro manderangna janggi tangani cholrangko ong∙katatanio tourism sector-an mongsonggipa ong∙a. Iana sorkari mongsonggipa tourist biaprango pangchakanirangko namdapatna gita chu∙onga gita investment-rangko ka∙enga. Shillong Peak Ropeway Project-na kamrangko a∙bachengengaha. Unbaksana, Mawkhanu-o MICE aro Umiam lake-ko taridapna sorkari kamrangko ka∙engaha. Meghalaya Tourism Homestay Scheme-ara flagship dake chu∙sokaniko man∙aha. Tangka gong lak 7 mangona 70% subsidy-ko on∙enba ia scheme-ara songdonggiparangna homestay-rangko rikna ba kulina aro janggi tangani cholrangko on∙aha. A∙bachengaoni da∙alona A∙doko ge 600 mang homestay-rang dongaha.
Skyscanner-ni ‘Travel Trend Report’-ni gita, Shillong songjinmara 2025 bilsio India-ni songreggiparangni re∙na namnikbatsranggipa biap ine chanako man∙aha. India a∙songni ia biap damsa mangmangsan list-o dongaia aro Baku, Azerbaijan aro Malaysia-ni Langkawi-na bateba kosakgipa gadango ong∙aha. Sorkarini ian A∙dokko ‘Music Capital of India’ ong∙atna miksonganio ja∙ku de∙anirangko dakanichi, 2024 bilsio, a∙dokona a∙song gipinrangni mingsinggipa artist-rangko Cherry Blossom, Me·gong Festival aro gipin festival-rangona rimbaaha. Public-Private partnership-ni gita sorkari tourism sector-o Private sector investment-ko rimnapna raken kamrangko ka∙enga. Lemon Tree Group-ni Orchid Hotel, Shillong-ko 5-star Aurika Hotel dake taridapna gita pangchakani ro∙ongko songangaha. Aro ge·gittam 5-star hotel-rangko Umiam, Sohra aro New Shillong-o kulina gita miksongenga. Unbaksana tourism sector-ko da∙ode Meghalaya Investment and Industrial Development Policy, 2024-ni ning∙o industry dake chanako man∙aha aro indaken gitalgipa central scheme UNNATi-ni ning∙o subsidy-rangko nambate jakkalna gita man∙gnok.
IT sector-ara an∙chingni chadamberangna kam ka∙ani cholrangko on∙na gita ama. New Shillong-o donggipa Shillong Tech Park-o sak 1000-na bate chadamberangko kamo rimnapaha. Ia re∙mikkanganiko dakanio 2025 bilsio Shillong Tech Park-ni Phase 2-ko rika matchotgnok jeon sak 3000 chadamberangko kamo rimnapna man∙gnok. India-ni Vice President, a∙dokona skanggipa changna re∙bachengo Shillong Tech Park-ona re∙ange nianio IT aro ITeS-ko dal∙roroatna sorkarini rake kam ka∙anirangna mitelpilangaha. Tura-oba Technology Park-ko rikengaha aro iano sak 1000-na bate manderangko kamo rimnapna miksongenga.
Primary sector-an a∙dokna mongsongbatgipa ong∙a, aro Agriculture-ara a∙dokni dal∙roro churoroanina aro manderangni janggitanganina nangchongmotgipa ong∙a. A∙dokni GSDP-na Agriculture-ni on∙gilpaani batanggimin bilsi bongao gadang gni bariaha. Ge∙e game cha∙giparangna uamangni ge∙e game man∙giminrangna bajar antirango nama damrangko man∙atna dakchakna gita dingtang dingtang ja∙ku de∙anirangko dakaha aro bajar antirango damrang komigipa Gue aro Smu/Sal∙a dakgiparangna nama damrangko palna simna man∙atna dakchakna gita sorkariara mija mangmang ‘CM Assure’ ko a∙bachengataha, aro iachin sak 2,500 ge∙e game cha∙giparangna namgnirangko ra∙bagen.
Sorkariara food processing sector-o jean agriculture aro industry-ni gisepgriko nanggrimatna mongsonggipa kamrangko ka∙achim uno investment-rangko ka∙enga. Meghalaya-ra food processing-ni mongsonggipa biap dake tang∙dororobaenga. 2021 bilsio, Meghalaya Sorkariara Zero Interest Loan Facilitation Program-ko a∙bachengataha. Iano food processing-ni bako bading chiwalgiparangna sud gri aro tangka gamna nangchenga gri tangka gong lak 10 mangona loan-rangko on∙na. Ia scheme-ni ning∙ao ge 414 cooperative-rangna, ge 44 cold storage unit-rangna, ge 68 warehouse-rangna aro 160 micro processing spoke-rangna pangchake kam ka∙anirangna dakchakaniko on∙aha, unbaksanaba working capital assistance-koba on∙e dakchakaha. A∙doko dam 200 aggregation centre-rang, 170-na bate processing unit-rang, cold storage-rang aro ge∙e game cha∙giparangna bajar antirangko kuliaha. Tangka gong kror 160-ko invest ka∙achi secondary processing-na miksonge dam 7 PRIME hub-rangkoba kuliaha.
Meghalaya-ra focus state dake 3rd World Food India-o bakko ra∙angaha jeon ge 21 a∙dokni brand-rang an∙tangtangni bosturangko mesokangaha aro organic ge∙e game cha∙aniko tang∙dororoatna gita MoU-koba soi ka∙grikaha. Pangkame rakkianiko dakanichi organic ge∙e game cha∙aniko dakenggipa a∙ako 2018-2019 bilsio 18,000 hectare-oni 2023-2024 bilsio 24,000 hectare-ona baridapataha. FPO-rang, cooperative-rang aro SHG-rangna dakchakaniko on∙na gita brand-rangko ‘Meghalaya collective’ ni ning∙ao a∙bachengataha.
A∙doko na∙tok jile cha∙giparangna dakchakaniko on∙achi na∙tok man∙aniko baridapatna miksongenga. Chu∙onga gita na∙tokrangko jile man∙a gita, A∙dokara scheme-rang jekai Pradhan Mantri Matsya Sampada Yojana aro Meghalaya State Aquaculture Mission 2.0 ko a∙bachengatenga. 2024 bilsio, na∙tok jile man∙aniko dakna gita 748 hectare-ko dondapataha aro indaken chu∙gimik 5,439 hectare-ona ong∙e a∙doko 20,000 MT mangona na∙tok jile man∙aniko baridapataha. Songsalni manderang baksa apsan bakrimenba a∙doko aro jolo man∙gipa na∙tokrangko ripingna gita dam 83 fish sanctuary-rangko bikotaha.
Songadamrango janggitangani cholrangko ong∙katatanio animal husbandry sector-ara mongsonggipa kamrangko ka∙a. Rural Development Backyard Program-ni ning∙ao, wak bi∙sa, do∙o aro do∙bokrangko dingtang dingtang beneficiary-rangna sualangaha. CM-Elevate Scheme-ni ninga∙o animal husbandry sector-an nangbatsranggipa ong∙aha. Sector-ni bading chiwalaniko aro matburing jilgiparangni tangka man∙aniko nampdapatna aro baridaptna gita bang∙bata scheme-rangkon wak jilaniko namdapatna gita on∙ataha aro iano sak 1300 na bate beneficiary-rang gnang, uni ja∙mano do∙bok jilani, matburingni dud-na jilani aro do∙orangko jilanina ong∙a.
Sorkariara dal∙roro churoroani policy-o me∙chikrangko skanggipa gadango aro mongsonggipa ong∙e dona. Mija mangmang Sohra-o ong∙atgipa skanggipa Cabinet Retreat-o A∙dokni Chief Minister aro Cabinet Minister-rang Shella-Bholaganj C&RD Block-ni ning∙ao donggipa dingtang dingtang songrangni Self Help Group-rang baksa agangrikaniko dakangaha. Ia SHG-rang A∙doko donggipa gipin ge 51,000 SHG-rang baksa a∙doko me∙chikrangchi chalaienggipa enterprise aro bading chiwalanirangko dakdilenga. Meghalaya-o sericulture and textile industries-rangni hajalni hajal manderangna janggitangani cholrangko on∙aniko A∙dokni sorkari ra∙chaka. Ia industries-rang sericulture-o kam ka∙gipa ge 48,430 nokdangrang aro weaving-o ge 25,157 nokdangrangna dakchakaniko on∙na aro iano kam ka∙giparang 95% de me∙chikrangan ong∙a. Songsalni gadango dal∙roro churoroaniko ra∙bana gita a∙dokara ge 3056 cooperative Society-rangko namdaproroataha jechin janggitangani cholrangko ong∙katatna dakchakaha.
A∙dokara jatrangni tarigipa bosturangko mingsing-minggamatna aro tang∙dororoatna kamrangk ka∙enga. A∙dok sorkarini kam ka∙anichi 2024 bilsio, Meghalaya-ni ge∙bri bosturang GI Tag-ko man∙daptaiaha aro iarangara Meghalaya Garo Textile (Dakmanda), Lyrnai Pottery, Meghalaya Chubitchi aro Lakadong Holdi ong∙a. Una agreba Ri-Bhoi a∙jao tarigipa Ryndia-na GI application-na sorkariara dakchakaniko on∙enga jechin Ryndia-ko nambate bikotna gita dakchakaniko on∙gen.
Social development plan-rangni gita Meghalaya Sorkariara songdonggiparangni janggitangani gadangrangko tang∙doatna aro nambatatna kamrangko ka∙enga. Iana social security service-rang, an∙seng baljokanirang, bi∙sani namroro silroroani, skia-poraiani aro kal∙susaanirangko man∙gope life-cycle approach-ko ra∙gataha.
A∙dokara Meghalaya Early Childhood Development Mission-ko tariaha jeon bi∙sarangni (atchiaoni bilsi 8-ona) name dal∙roroanina, oko bi∙sa ke∙enggipa/bi∙sa atchiman∙gimin ma∙giparangni an∙seng baljokanina, somoi gita an∙senge dal∙roroanirang, somoi gita u∙i-ma∙sianirang, be∙enni dal∙roroanina namgipa cha∙anirang aro seng∙gnange skia-poraianiko mongsonggipa ong∙e ra∙a. Chinga Anganwadi Center-rangko Saksam Anganwadi-rang dake ra∙doatna aro ECD Centre-ni kamrangna dakchakaniko on∙na gita SHG-rangoniko sak 10,000 educator-rangko train ka∙na aro NEP 2020-ko a∙bachengatna sorkarini primary school-rang baksa Anganwadi Centre-rangko rikaniko bakrimatna miksongenga. Drug Reduction Elimination and Action Mission (DREAM) project-ni gita pekgipa samrangko jakkalaniko nirokna aro komiatna gita chinga songsalni manderang, educational institution-rang aro dingtang dingtang toromrangko apsan nanggrimataha.
Batanggimin bilsi bongao ma∙ani janggi galaniko 53% mangona aro bi∙sarangni janggi galaniko 40% mangona A∙dokara komiatna man∙aha. Chief Minister Safe Motherhood Scheme-ni gita ja∙ku de∙anirangko dakanichi sanchakani biaprango bi∙sa man∙anirang nambatroroaha jeon lak 3-na bate okgnangenggipa ma∙giparang re∙a-doani, porikka ra∙ani aro bi∙sa an∙pakanina on∙gipa namgipa cholrangko ra∙e dakchakanirangko man∙aha. Community Health Centre-ni gadangrango First Referral Unit-rangko a∙bachengatachi chinga an∙seng baljokani cholrangko manderangona sokatenga. Bhoirymbong, Resubelpara, Ranikor, Mawphlang aro Pynursla-o gitalgipa FRU-rang matchotaha. Batanggimin bilsi sao dam 65 gital Sub Centre-rangko chu∙soke matchotaha aro gipin dam 90 gital Sub Centre-rangko 2025 bilsi bon∙angachibara matchotatna miksongenga.
A∙dokni health sector-na u∙i-ma∙sidapani, changa sapani aro investment-rangko man∙badapna gita Health Department-ara gipin a∙songni agency-rang baksa bakrimenga. MHIS-o mija bilsio bang∙bate claim ka∙anirangko nikna man∙aha. Shillong aro Tura-o Medical college-rangko rikengaha aro ia ge∙prak college-o bilsi prakon sak 100 MBBS student-rangko rimnapna miksongenga. Shillong Medical College ia bilsionin a∙bachenggnok.
Meghalaya-o nambata gadangni skia-poraianiko on∙na sorkari raken kamrangko ka∙enga. Pass Percentage-ko nambatatna miksonge remikkangengon, sorkariara ‘CM IMPACT’ ni gita chatro chatrirangna aro skigiparangna guidebook-rangko sualna gitalgipa ja∙ku de∙aniko dakaha. Ia jao a∙dokni skanggipa university, Captain Williamson Sangma State University-ko nokdonggae on∙angaha. University Grants Commission-ara UGC Act, 1956-ni section 2(f) o pangchakenba ia University-ko a∙bachengataniko ra∙chakaha. State University-o bak ong∙anichi poraienggipa chatro chatrirang under-graduation aro post-graduation course-rangna Common University Entrance Test (CUET) ko sena gita nangjawaha. Ge 8 college-rangoniko bak ong∙pana dorkastorangko man∙soaha. Unbaksanaba State University-ni Shillong campus-ko rikna gitaba sorkaiara chanchiman∙aha. Higher education-o poraina cholrangko sokataniko nambatatna Rongjeng-ni model degree college-ara 2024 bilsioni academic session-ko a∙bachengaha aro Patharkhmah Model Degree College-ara 2025 bilsioni session-rangko a∙bachenggnok.
Meghalaya-o 30.6% manderangde bilsi 15 oni 29 ona ong∙giparang ong∙a, aro ian national average-na bata. An∙chingni chadamberangna namgipa cholrangko on∙na man∙a gita chingni youth agenda-o kal∙susaani bako chu∙sokanirangko mongsonggipa ong∙e ra∙enga. Meghalaya-o robol kal∙aniko namnikanio pangchake aro iako chubata gadangona ra∙doangna miksongenba a∙dokni sorkariara Mission Football 2.0-ko a∙bachengatna miksongenga aro iano kal∙susagiparangna skie on∙ani, dam 100 ka∙magipa gadango pangchake kam ka∙anirangko rikna aro robol kal∙anirangko ong∙atachi ge 3000 joljol kamrangko aro joljol ong∙gijagipa kamrangko ong∙katate club-rang/academy-rangna dakchakaniko on∙na gita miksonga.
Meghalaya Games-ko bilsiantion ong∙atengaha. 2024 edition-ko Tura-o India-ni President a∙bachengate onangaha aro 2025 edition-ko Jowai-o ong∙atangaha. Durand Cup-koba Shillong-o sokachangaha. Chinga ia bilsio Indian Super League (ISL) ko sokachanggen jeon ge∙gittam match-rangkode Shillong-ni J N Stadium-o ong∙atanggen. Re∙baenggipa bilsio Indian football team-ko sokachakna gitaba a∙dok chanchisamsoenga.
‘Creative economy’ ko ong∙atna gita sorkariara chadamberangni changa sapani aro bilrangko jakkalna miksongenga. 2024 bilsini July 11 tariko a∙dok sorkariara Hello Meghalaya OTT platform-ko a∙bachengataha. Ia platform-o content creator-rangni A∙chikku, Khasi aro Pnar ku∙sikchi tarigipa film-rang, kan∙dikgipa film-rang, music video-rang aro infotainment video-rangko stream ka∙a. 3.14 lak app download ka∙a donggipa ia Hello Meghalaya platform-ara an∙chingni chadambe content creator-rang aro jawilwat tarigiparangna mingsa tangka kamaiani chol gita ong∙aha. Creator-rangna tangka paisako man∙atna sorkariara Khasi, Garo, Pnar ku∙siko jawilwat tarina direct funding-ni gita tangka gong lak 35 mangona on∙enga. Ia app-ko 7.3 lak content download ka∙aniko nikna man∙aha.
Mikkangchi janggitangani cholrangko mana chadamberangna changa sapaniko skie onaniko sorkari mongsongipa onge raa. Changa sapaniko baridapatani scheme-rang aro kam kagiparangna training-rangko onanirangko sorkariara dakenga. 2024-2025 bilsio India-ni Vice President Meghalaya Skill and Innovation Hub-na pangchakani roongko songangaha. ADB-ni dakchakachi Shillong-o rebaenggipa bilsi gnio skilling and innovation centre-ko bikotna miksongenga.
Sorkariara a∙doko chadamberangni changa sapani gadangko bariatna miksongenga. Sorkariara asongo kamrangko ka∙na lak 1 manderangna aro a∙song gipinrango kamrangko ka∙na sak 10,000 manderangna skie on∙anirangko dakgen. Gipin a∙songni ku∙sikrangko skie ra∙manani ja∙mano sak 50 na bate nurse-rangko Japan a∙songo kam ka∙na gita donataha. Ia nurse-rang hospitalrango kamrangko ka∙engaha. Uamang sakprakan japrako tangka gong lak 1 mangni gita watatpilenga.
Meghalaya-o start-up rang gipinrang baksa susagrikna man∙a aro tang∙dororona man∙a gita sorkariara 2024-2025 bilsio ge 1,800 MSME-rangni changa sapaniko baridapatna gita miksonge donaha. Iako Raising and Accelerating MSME Performance (RAMP) scheme-ni ning∙ao Executive Training program-rangni gita a∙bachengatenga.
Mingsa scheme jean a∙doko start-up rangko simsak-nirokengachim uan PRIME (Promotion & Incubation of Market-driven enterprises) program ong∙a. Ian ge 322 na bate start-up rangko dal∙roro-churorona gita dakchakaha aro 2025 bilsini March jao ge 75-na skie dakchakanirangko on∙anggen. Da∙ona kingking start-up rang aro academic institution-rangna tangka gong 28.76 krorrangna bate funding-ko man∙a gitaba ia program-ara dakchakaha. Shillong aro Tura-o donggipa PRIME hub-rangara sak 6,000 na bate manderangna namgnirangko ra∙baaha aro indaken bading chiwalgiparangna kam ka∙chakani biaprang, free Wi-Fi, u∙i-ma∙sina dakchakani, tangka paisani gita dakchakani aro bajar antirangona sokatna dakchakaniko on∙aha. Dam gni PRIME Hub-rangkoba a∙bachengatna gita am∙engaha.
Arts aro dakbewal rikbewalrangko pangkamgipa ong∙e rakkina sorkariara kamrangko ka∙enga. Shillong-ni Rilbong-o donggipa Tagore Cultural Centre jenan Ma∙mong Sorkarini Ministry of Culture fund ka∙ahachim, ian a∙dokni da∙o ong∙kuenggipa project ong∙a. A∙dokni dakbewal rikbewalrangko ripinge rakkina aro UNESCO system-ni skanggipa community nomination-ni bakni gita, a∙dokni sorkariara Living Root Bridge-rangko songsalni gita ripingani kamrangko ka∙e nichengaha. Dam 74 songrango donggipa ge 131 Living Root Bridge-rangko map ka∙e donmanaha aro ripingani kamrangko ka∙na gita ge 42 Cooperative Society-rangko kuliaha. Mija mangmang Chief Minister aro Cabinet Minister-rang Siej songo donggipa Living Root Bridge-ona re∙ange nie songni dilgiparang baksa golpoanirangko dakangaha.
Manderangni jelbra jelsuani baririkani, man∙telaigipa gamrangko skatang jakkalani aro bilsi karirang dingtangbaanichi sokna altugipa a∙sel obostarangoni a∙dokni a∙a, chi aro buring bolgrimrangko chel∙chake rakkina gita sorkariara nanga ja∙ku de∙anirangko dakenga. India-ni dal∙batsranggipa Payment for Ecosystem Services (PES) program Green Meghalaya-ko a∙doko a∙bachengatenga jeon buring bolgrimrangko ripinganina aro chel∙chake rakkianina songsalni manderangna tangkarangko on∙pilskaa. A∙doko 51,200 hectare-ni buring bolgrimrangko chel∙chake rakkichina gita songsalni manderangna tangka gong 48.3 krorrangko on∙ataha. Ia bilsio aroban 50,000 hectare-ko scheme-ni ning∙ao man∙atgen jechin lak 1 hectare mangoni biap dal∙batanggnok.
A∙a aro chiko ripingani bakni gita sorkariara Climate-Adaptive Community-based Water Harvesting Project-ko a∙bachengatenga. Ia scheme-ni ning∙ao dam 532 chi-ko ra∙chakanirangko rikenga aro iachin 385 hectare mangni biapko ong∙katatgen jeon 12.08 million cubic meter-ni chi-ko ra∙chake donna man∙gen.
2024 bilsini November jao Ri-Bhoi a∙jani Umtrew-o Meghalaya Biological Park-ko oprake on∙aha. Wildlife Protection Act, 1972-ni ning∙ao A∙doko da∙ona kingking dam 109 Community Reserve-rangko parakataha aro iarangko department-ara songni manderangni dakchakanichi nirokanirangko dakenga. Ia project-rangara buring bolgrimrang, chiring chibisik aro matburingrangko ripingna, buringrangko pangkamgipa ong∙e rakkina aro bilsi karirangni dingtanganirangna sorkarini simsaksoe re∙mikkanganiko mesokani ong∙a. India-o buring bolgrimrangko ripingna gita aerial survey-rangko ka∙chenggipa an∙chingan skanggipa a∙dok ong∙a aro iano gitalgipa technology-rang jekai LiDAR aro Hyperspectral imaging dakgiparangko jakkala. Ia project-ni gita dam 32 reserve forest-rango ming 330 bol-wa∙arang aro matburingrangko map ka∙aha.
Meghalaya-o songdonggiparangni sorkariona sokaniko namdapatna gita a∙dokko chalaianiko mangrakbataha. Sorkariara Jowai-o Administrative Complex-ko rikna gita a∙bachengengaha. Unbaksanaba, ru∙utgijan Tura-o Integrated Secretariat Complex-ko rikna gita chanchiman∙aha. 2024 bilsio Samanda aro Betasing-o nokdonggae on∙angaha aro a∙dokko chalaianio songadamrangona sokatna man∙a gita ge 12 C&RD Block office-rangkoba matchotman∙aha.
Sorkarini programme-rango songdonggiparangan mongsonggipa bak ong∙a. Manderangna nambate cholrangko sokatna aro on∙na man∙a gita, CM Connect jechin a∙doko songdonggiparangni neng∙nikanirangko knachake nampilaona ra∙bana miksongachim, ua helpline nomborko a∙bachengataha. Manderangoniko 20,000-na bate call-rangko man∙soaha aro 900 janapgipa neng∙nikanirangko namatna gita man∙aha. Chadamberangna cholrangko on∙na aro on∙enggipa cholrangko diltugipa biaprangona sokatna man∙a gita, sak 1,300 Village Data Volunteer-rangko a∙dokni dingtang dingtang biaprango donataha. Sorkariara FOCUS scheme-ni ning∙ao tangka paisani gita dakchakaniko on∙enga aro CM Care scheme-ni ning∙ao a∙dokni budepa-butchumarang aro be∙enni gita bilgrianiko man∙giparangna dakchakanirangko on∙enga. Public Distribution System-ko man∙gnigipa manderangna ong∙a bewalo aro kakket ong∙e sokatna man∙a gita a∙dokni ge 4,743 Fair Price Shop-rango e-weighing scale-rangko install ka∙aha.
2025 bilsini Meghalaya Day-o award-rangko man∙giparang Sembertush A Sangma jenan U Tirot Sing Award for Arts & Literature-ko, Rev. W C Khongwir jenan Pa Togan Sangma Award for Social Services-ko aro Kong Kmoin Wahlang jenan U Kiang Nangbah Award for Sports & Games-ko on∙ahachim uamangna chinga nama skaniko on∙atna namnika.
76 bilsina skang, ia salo India-ni songdonggiparang ia a∙songna chu∙gimik bilko on∙e ra∙chakaha. An∙ching ia bilrangko man∙rikbagiparang ong∙e, an∙ching Meghalaya-ni chadamberang, me∙chikrang, ge∙e game cha∙giparang, bading chiwalgiparang baksa nambate ku∙cholsan bakrimange kamrangko ka∙anggen.
An∙chingni nitogipa Meghalaya A∙dokni dal∙roro-churoroanina aro tang∙dororoanina hai an∙ching sakantian nama on∙gilanirangko dakangkuna, ine Skotong Minister ku·monganiko on·angaha.